مهک :

شیرین‌بیان (Glycyrrhizin glabra)، که به فارسی مَهْك گفته می‌شود، گیاهی خودرو از تیره ی سبزی‌آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آت. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان و شهرستان اقليد به فراوانی می‌روید. برگهای آن مرکب است و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهی یک برگچهی انتهایی تشکیل یافته‌است که به سبب ترشح شیره، چسبنده‌اند. گلهایش مایل به آبی و میوه‌اش شامل ۵ تا ۶ دانهی مایل به قهوه‌ای است. ریشه و ساقهی زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد.ریشه‌ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه‌ای‌رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است.

شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودروست و کمتر مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. این گیاه نورپسند است و در مدت رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز دارد؛ بنا براین شرایط مطلوب برای رشد این گیاه، خاکهای حاصلخیز در زمینهای کم ارتفاع (از سطح دریا)است که به خوبی زهکشی شده باشد (در مناطقی که سطح آب زمین بالاست). همچنین باید از آفتاب کافی برخوردار باشد.

روش تکثیر این گیاه تقسیم ریزوم و ریشهیآن است. در فصل پاییز (آبان‌ماه) ریزوم گیاهان سه تا چهارساله را پس از خروج از خاک به قطعات ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتری تقسیم می‌کنند. سپس این قطعات را در ردیف‌هایی با فاصله ی۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر می‌کارند. فاصلهی مناسب ریزومها از هم ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر است. پس از کاشت باید آبیاری انجام گیرد.

 با کاشت بذر نیز می‌توان به تکثیر این گیاه پرداخت.

 برداشت ریشه‌های این گیاه در فصل پاییز سال سوم یا چهارم صورت می‌گیرد. این عمل در سطوح کم وسعت با استفاده از بیل و در سطوح وسیع با ماشین‌های مخصوص انجام می‌گیرد. 

کاربرد دارویی

 قسمت مورد استفادهی شیرین بیان ساقه‌های زیرزمینی و ریشه‌های گیاه است که دارای ترکیبات مختلفی است. مهم‌ترین ماده اصلی که موجب شیرینی شیرین بیان است، ترکیب موجود در ریشه‌های گیاه به نام اسید گلیسریزیک است که پنجاه برابر از شکر شیرین‌تر است و مقدار آن با توجه به شرایط محیطی و گونه گیاه بین ۵ تا ۲۰ درصد است. اسید گلیسریزیک[پانویس ۱] با افزایش سن گیاه افزایش می‌یابد. طعم عصاره بسته به انواع مختلف گیاه، متغیر است؛ مثلاً شیرین بیان اسپانیایی طعم ملایم دارد؛ در حالیکه شیرین بیان یونانی دارای طعمی نسبتاً تلخ است. عصاره این گیاه حاوی ترکیب گلیسیریزین،[پانویس ۲] اسید گلیسریزیک و نمک‌های پتاسیم و کلسیم است. اسید گلیسریزیک و گلیسیریزین برای درمان زخم‌های گوارشی مفید است. ریشه‌های این گیاه حاوی کومارین، فلاون، روغنهای فرار و استرول گیاهی نیز هست.

پودر ریشهی شیرین بیان (ریشهی خشک ساییدهی گیاه) خلط‌آوری مؤثر است و از زمانهای باستان به این منظور مورد استفاده بوده است؛ مخصوصاً هندوها آن را در داروی ( Ayurvedic برگرفته از کلمه سانسکریت ayur-veda به معنی علم حیات) به کار می‌برده‌اند (همچنین به عنوان خمیردندان) و به جاستی‌مادهو (Jastimadhu) معروف بوده‌است. ترکیبات موجود در ریشه ی گیاه شیرین بیان در مقابله با پوسیدگی دندان نافع است. ترکیبات موجود در ریشهی گیاه خاصیت ضدمی دارد؛ بنا براین می‌توان از شیرهی این گیاه به عنوان مادهی ضدپوسیدگی در محلول‌های شستشوی دهان و نیز خمیر دندان‌ها استفاده کرد.

در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده می‌شود.

امروزه نیز عصارهی شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه به شمار می‌رود. این ماده به شکل طبیعی‌اش، در درمان زخمهای دهان و دستگاه گوارشی مفید است. شیرین بیان همچنین مدر (ادرارآور) و ملیّن است و می‌توان از آن به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار برد. مهم‌ترین خاصیت شیرین بیان، تاثیر بر دستگاه گوارش است. این گیاه درمان‌کننده ورم و زخم معده و اثنی‌عشر است و بر روی سرطان معده تأثیر مطلوب دارد. همچنین برای درمان سوءهاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید است.

شیرین بیان بر سیستم درون‌ریز بدن نیز تأثیرگذار است و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خونابه را کاهش دهد. با این حال مشخص نیست که آیا بر میزان تستوسترون آزاد نیز مؤثر است یا خیر.

احتیاطات مصرف

خواص شیرین بیان

* مهم ترین خاصیت شیرین بیان که جدیدا کشف شده است، درمان زخم معده و سرطان معده است.

* این گیاه برای تقویت عمومی بدن مفید است و خوردن آن از پیری زودرس جلوگیری می‌کند و برای نرم کردن سینه موثر است.

* زخم‌ها و تاول‌های پوست را با دم کرده شیرین بیان شست‌وشو دهید تا زود خوب شوند.

* گیاه شیرین بیان ملین است و برای درمان سوء هاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید است.

*برای برطرف کردن زخم و التهاب دهان می توان ریشه شیرین بیان را مکید.

* این گیاه ورم معده را برطرف می‌کند و تنگی نفس را تسکین می‌دهد.

* این گیاه چشم را تقویت کرده و رفع سردرد می کند. برای این منظور 2 گرم ریشه شیرین بیان را پودر کرده و با یک گرم شکر و یک گرم رازیانه مخلوط کنید. سپس آن را در آب خیس کرده و هر روز بخورید.

* اگر شیرین بیان را قبل از غذا مصرف کنید، برای لاغری موثر است.

* برای درمان موخوره، دم کرده شیرین بیان را به سر بمالید و برای رفع بوی بد زیر بغل و پا از برگ های شیرین بیان پماد درست کرده در این قسمت‌ها بگذارید.

* در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده می‌شود.

* امروزه نیز عصاره شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه است.

مصرف بی رویهٔ شیرین بیان یا سایر فراورده‌های آن به سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازهٔ هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده‌است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیتهای متابولیسمی و بالا رفتن فشار خون می‌گردد. در صورت مصرف بیش از ۲۰ گرم در روز، بروز عوارض نامطلوب بعید نیست. استفادهٔ زیاد از شیرین بیان برای طحال نیز مضر است. مصرف بسیار بالای شیرین بیان ممکن است به بروز حالاتی خطرناک نظیر فشارخون و حتی سکتهٔ قلبی منجر شود . 

برخی از افراد با مصرف زیاد شیرین‌بیان دچار درد عضله و عده‌ای دیگر با کرخت شدن دست و پا مواجه می‌شوند.

مصرف زیاد این ماده سبب افزایش وزن نیز می‌شود.

در صورت بالا بودن فشار خون یا ناراحتی کلیه، قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز کرد.

مصرف این گیاه و فراورده‌های آن برای نی که در دوران بارداری یا شیردهی‌اند، منع شده‌است.

البته با رعایت میزان معقول مصرف شیرین بیان می‌توان از بروز این مشکلات جلوگیری کرده، از خواص بسیار مفید آن بهره برد. در صورت وم مصرف طولانی‌مدت شیرین بیان، بهتر است آن را با کتیرا ترکیب کرد. 

با تشکر ویژه از جناب مهندس عباس خلفی بابت این عکسها.   

در این عکسها نمایی از حمام عمومی شهر قدیم حسن اباد(حمام مشهور به نام  مرحوم عمو سیاه)  منبع قدیم آب ،در سالهایی نه چندان دور و همچنین نمایی از میدان اصلی حسن اباد که در آن اثری از مسجد قدیم و . هست به نمایش گذاشته شده.   

در عکس دیگری نمایی از خیابان اصلی حسن آباد با زاویه ای از رودخانه در حال عبور از آنجا که با پلهای چوبی آذین بسته شده و همچنین درختان سپیدار. 

با دیدن این عکسها ،بسیاری از ما(متولدین دهه60) اوج نشاط و کودکیمان را در ذهنمان مرور می کنیم. یاد باد آن روزگارانیاد باد

چیزی که در عکسها توجه ام را جلب کرد بودن بسیاری از درختانی(سپیدار و.) است که در تک تک خانه ها وجود داشته،درختانی سر به فلک کشیده با قامتی استوار واکنون با وجود رفاه بیشتر برای  اهالی اما دیگر اثری از آن درختان  و سایه های سنگینشان به چشم نمی آید

یکی دیگر از گیاهان کوهی بخش حسن آباد اقلید آویشن هست که دارای چند نمونه می باشد که برگ وساقه این گیاه به صورت جوشانده درست می شود. وبرگ خشک شده وکوبیده شده آن برای طعم ومزه دارکردن غداهای خانگی به خصوص در غداهای سوپی استفاده می شود از جمله خواص دارویی این گیاه برای دل درد وناراحتی های گوارشی  معده وسرماخوردگی خوب است.

آویشن بلند(به زبان محلی حسن آباد: اوشوم دراز) بسیار معطر و خوشبوست.

اصولا زمان چیدن این گیاه خوشبو در خرداد ماه می باشد.زیرا که در این فصل ، گیاه بذرافشانی نموده و هم اینکه قبل از رسیدن گله های گوسفند عشایر می باشد.

روش استفاده از گیاه آویشن جهت درد معده به این صورت است:

 (لازم به ذکر است که این روش را از سالمندان شهر حسن آباد به صورت شفاهی پرسیده ام)

ابتدا مقداری از برگهای گیاه را که در سایه خشک شده به همراه ساقه آن آسیاب نموده سپس به مقدار هر بار دو قاشق چای خوری ترجیحا با معده خالی به داخل دهان می ریزیم(به همان صورت فقط کوبیده شده) و سپس نصف لیوان آب می نوشیم.

چون مزه گیاه آویشن کمی تند می باشد می توان از کمی شکر به صورت مخلوط با گیاه استفاده نمود.